Bölgesel, bölge içi ve uluslararası ticaret, Roma dünyasının ortak bir özelliğiydi. Devlet kontrolü ve serbest piyasa yaklaşımının bir karışımı, bir yerde üretilen malların geniş bir şekilde ihraç edilmesini sağlıyordu. Özellikle tahıllar, şarap ve zeytinyağı büyük miktarlarda ihraç edilirken, diğer yönde değerli metaller, mermer ve baharatın önemli ithalatları gerçekleşiyordu.
Ticareti Etkileyen Faktörler
Genel olarak, önceki ve çağdaş medeniyetlerle benzer şekilde, Romalılar tarımsal fazlalık oluşturmanın, nüfus hareketlerinin ve kentsel büyümenin yanı sıra, toprak genişlemesinin, teknoloji inovasyonunun, vergilendirmenin, madeni paranın yayılmasının ve önemli bir şekilde Roma’nın kendisini besleme ihtiyacının yanı sıra büyük ordusunu kamp yaptığı her yerde tedarik etme ihtiyacının bir sonucu olarak giderek daha karmaşık bir ekonomi geliştirdiler.
Roma dünyasındaki ekonomi, hem geri kalmışlık hem de yüksek başarı özellikleri sergilemiştir. Bazı tarihçilerin (özellikle M.I. Finley) savunduğu eski öğeler şunlardır:
Ancak, MÖ 2. yüzyıldan MS 2. yüzyıla kadar olan dönemde üretim ve hizmet sektörlerinde çalışanların oranında önemli bir artış ve temel ürünler ile imalat mallarında bölgeler arası daha büyük ticaret olduğuna dair kanıtlar da vardır. İlerleyen imparatorluk döneminde, doğuda Constantinople’un kurulmasıyla teşvik edilen ticaret artarken, batı imparatorluğundaki ticaret azaldı.
Roma’nın ticaret anlayışı, en azından üst sınıflar için biraz olumsuzdu. Toprak sahipliği ve tarım, zenginlik ve statü kaynağı olarak yüksek saygı görürken, ticaret ve üretim, varlıklılar için daha az soylu bir uğraş olarak görülüyordu. Ancak, yatırım yapacak kadar zengin olanlar genellikle tereddütlerini aşar ve köleleri, azat edilmişleri ve temsilcileri (negotiatores) işe alarak işlerini yönetir ve ticari faaliyetin genellikle büyük ödüllerini toplarlardı.
Ticaret Malzemeleri
Arkeolojik ticaret kanıtları bazen eksik ve yanıltıcı olabilir. Fakat edebi kaynaklar, madeni para ve gemi enkazları gibi benzersiz kayıtların birleşimi, Romalıların neyi, hangi miktarlarda ve nerede ticaret yaptığını daha net bir şekilde ortaya koymaya yardımcı olur.
Ticaret, gıda maddelerini (örneğin zeytin, balık, et, tahıllar, tuz, balık sosu gibi hazır gıdalar, zeytinyağı, şarap ve bira), hayvansal ürünleri (örneğin deri ve postalar), ahşap, cam veya metalden yapılmış nesneleri, tekstilleri, seramikleri ve cam, mermer, ahşap, yün, tuğla, altın, gümüş, bakır ve kalay gibi imalat ve inşaat için malzemeleri içeriyordu. Son olarak, tabii ki köle ticareti de önemli bir paya sahipti.
Birçok malzemenin genellikle büyük mülklerde bölgesel özel ürünler olarak üretildiği gerçeği, örneğin Mısır’dan şarap veya Güney İspanya’dan zeytinyağı gibi, mal ticaretini arttırmıştır. Bu büyük mülklerin ticaret için büyük bir fazla üretebileceğini gösteren arkeolojik sitelerde kanıtlar bulunmaktadır: Güney Fransa’da 100.000 litre depolama kapasitesine sahip şarap üreticileri, Libya’da yılda 100.000 litre üretebilen 17 presli bir zeytinyağı fabrikası veya yılda 9.000 kilo altın üreten İspanya’daki altın madenleri. Şehirler genellikle üretim yerine tüketim merkezleri olsa da, atölyelerin etkileyici miktarlarda mal üretebildiği istisnalar vardı. Bu ‘fabrikalar’ maksimum 30 işçi ile sınırlı olabilirken, genellikle büyük şehirlerde ve limanlarda yaygın endüstriyel bölgelerde veya seramiklerde olduğu gibi gerekli hammaddeye (kilden ve fırınlar için odun) yakın kırsal bölgelerde de toplandılar.
Ancak, mallar sadece Roma dünyası içinde değil, Gades, Ostia, Puteoli, Alexandria ve Antakya gibi canlı limanlar aynı zamanda Arabistan, Hindistan, Güneydoğu Asya ve Çin gibi uzak yerlerden de ithalat yapardı. Bu mallar bazen iyi kurulmuş İpek Yolu gibi kara rotalarını takip eder, bazen de Hint Okyanusu üzerinden deniz yoluyla seyahat ederdi. Bu uluslararası ticaret sadece biber, baharatlar (örneğin karanfil, zencefil ve tarçın), renkli mermer, ipek, parfümler ve fildişi gibi lüks mallarla sınırlı değildi, çünkü gemi enkazlarında bulunan düşük kaliteli seramik ve çeşitli yerlerde bulunan terakota yağ lambaları da bunu göstermektedir.
Ticareti Etkileyen Faktörler
Genel olarak, önceki ve çağdaş medeniyetlerle benzer şekilde, Romalılar tarımsal fazlalık oluşturmanın, nüfus hareketlerinin ve kentsel büyümenin yanı sıra, toprak genişlemesinin, teknoloji inovasyonunun, vergilendirmenin, madeni paranın yayılmasının ve önemli bir şekilde Roma’nın kendisini besleme ihtiyacının yanı sıra büyük ordusunu kamp yaptığı her yerde tedarik etme ihtiyacının bir sonucu olarak giderek daha karmaşık bir ekonomi geliştirdiler.
Roma dünyasındaki ekonomi, hem geri kalmışlık hem de yüksek başarı özellikleri sergilemiştir. Bazı tarihçilerin (özellikle M.I. Finley) savunduğu eski öğeler şunlardır:
- Tarıma aşırı bağımlılık
- Teknolojinin yavaş yayılması
- Bölgesel ticaret yerine yerel kasaba tüketiminin yüksek düzeyi
- Sanayiye düşük yatırım düzeyi
Ancak, MÖ 2. yüzyıldan MS 2. yüzyıla kadar olan dönemde üretim ve hizmet sektörlerinde çalışanların oranında önemli bir artış ve temel ürünler ile imalat mallarında bölgeler arası daha büyük ticaret olduğuna dair kanıtlar da vardır. İlerleyen imparatorluk döneminde, doğuda Constantinople’un kurulmasıyla teşvik edilen ticaret artarken, batı imparatorluğundaki ticaret azaldı.
Roma’nın ticaret anlayışı, en azından üst sınıflar için biraz olumsuzdu. Toprak sahipliği ve tarım, zenginlik ve statü kaynağı olarak yüksek saygı görürken, ticaret ve üretim, varlıklılar için daha az soylu bir uğraş olarak görülüyordu. Ancak, yatırım yapacak kadar zengin olanlar genellikle tereddütlerini aşar ve köleleri, azat edilmişleri ve temsilcileri (negotiatores) işe alarak işlerini yönetir ve ticari faaliyetin genellikle büyük ödüllerini toplarlardı.
Ticaret Malzemeleri
Arkeolojik ticaret kanıtları bazen eksik ve yanıltıcı olabilir. Fakat edebi kaynaklar, madeni para ve gemi enkazları gibi benzersiz kayıtların birleşimi, Romalıların neyi, hangi miktarlarda ve nerede ticaret yaptığını daha net bir şekilde ortaya koymaya yardımcı olur.
Ticaret, gıda maddelerini (örneğin zeytin, balık, et, tahıllar, tuz, balık sosu gibi hazır gıdalar, zeytinyağı, şarap ve bira), hayvansal ürünleri (örneğin deri ve postalar), ahşap, cam veya metalden yapılmış nesneleri, tekstilleri, seramikleri ve cam, mermer, ahşap, yün, tuğla, altın, gümüş, bakır ve kalay gibi imalat ve inşaat için malzemeleri içeriyordu. Son olarak, tabii ki köle ticareti de önemli bir paya sahipti.
Birçok malzemenin genellikle büyük mülklerde bölgesel özel ürünler olarak üretildiği gerçeği, örneğin Mısır’dan şarap veya Güney İspanya’dan zeytinyağı gibi, mal ticaretini arttırmıştır. Bu büyük mülklerin ticaret için büyük bir fazla üretebileceğini gösteren arkeolojik sitelerde kanıtlar bulunmaktadır: Güney Fransa’da 100.000 litre depolama kapasitesine sahip şarap üreticileri, Libya’da yılda 100.000 litre üretebilen 17 presli bir zeytinyağı fabrikası veya yılda 9.000 kilo altın üreten İspanya’daki altın madenleri. Şehirler genellikle üretim yerine tüketim merkezleri olsa da, atölyelerin etkileyici miktarlarda mal üretebildiği istisnalar vardı. Bu ‘fabrikalar’ maksimum 30 işçi ile sınırlı olabilirken, genellikle büyük şehirlerde ve limanlarda yaygın endüstriyel bölgelerde veya seramiklerde olduğu gibi gerekli hammaddeye (kilden ve fırınlar için odun) yakın kırsal bölgelerde de toplandılar.
Ancak, mallar sadece Roma dünyası içinde değil, Gades, Ostia, Puteoli, Alexandria ve Antakya gibi canlı limanlar aynı zamanda Arabistan, Hindistan, Güneydoğu Asya ve Çin gibi uzak yerlerden de ithalat yapardı. Bu mallar bazen iyi kurulmuş İpek Yolu gibi kara rotalarını takip eder, bazen de Hint Okyanusu üzerinden deniz yoluyla seyahat ederdi. Bu uluslararası ticaret sadece biber, baharatlar (örneğin karanfil, zencefil ve tarçın), renkli mermer, ipek, parfümler ve fildişi gibi lüks mallarla sınırlı değildi, çünkü gemi enkazlarında bulunan düşük kaliteli seramik ve çeşitli yerlerde bulunan terakota yağ lambaları da bunu göstermektedir.
